Współczesne podejścia do emocji

  • Teorie ewolucyjne
  • Teorie oceny (appraisal)
  • Teoria konstruowanych emocji

Ewolucjonizm a emocje

Teoria ewolucji - powtórka

Ewolucja - podstawowe mechanizmy

  • Selekcja naturalna
  • Selekcja seksualna

Selekcja naturalna

  • Cechy organizmu, które zwiększają jego szanse na sukces reprodukcyjny (RS), są zachowane w trakcie ewolucji
  • Cechy, które nie zwiększają szans na RS, nie są zachowane

Selekcja naturalna

  • Cechy zwiększające szanse na reprodukcję są najczęściej dobrze dopasowane do środowiska (fitness)
  • Teoria ewolucji zakłada, że środowisko wywiera zasadniczy wpływ na kształtowanie organizmów

Samolubne geny (Dawkins)

  • To co podlega selekcji i replikacji, to tak na prawdę geny, a nie organizmy
  • Geny, które będą się skutecznie replikować muszą:
    • replikować się wielokrotnie w ciągu życia (fecundity)
    • prowadzić do długiego życia, które zwiększa możliwości replikacji (longevity)
    • mieć wysoką jakość - replikować się dokładnie, aby geny następnych pokoleń miały niewiele błędów (fidelity)

Samolubne geny (Dawkins)

Uwaga! Teza o samolubnych genach jest dość kontrowersyjna - być może lepiej analizować nie pojedyncze geny a całe fenotypy - http://pl.wikipedia.org/wiki/Samolubny_gen

Jak to się ma do gatunków?

  • Ewolucja nie dotyczy gatunków!
  • Adaptacje nie wykształciły się po to, aby umożliwić przetrwanie gatunku!
  • Podział na gatunki jest konsekwencją ewolucji (a tak na prawdę człowieka, który nadał organizmom etykiety pojęciowe!)
  • Przed Darwinem rozpowszechnione w biologii było esencjonalistyczne przekonanie, że gatunki są odzwierciedleniem bytów idealnych

Adaptacja i fitness

  • Adaptacje to te cechy organizmu, które ułatwiają mu przetrwanie i reprodukcję w danym środowisku
  • Adaptacje zwiększają szanse na RS
  • Dostosowanie (fitness) dotyczy dopasowania do środowiska
  • Cechy adaptacyjne zwiększają dostosowanie

Selekcja seksualna

  • Dlaczego pawie mają ogony?
  • Czy pawi ogon zwiększa szanse na przetrwanie?
  • Czy pawi ogon zwiększa szanse na reprodukcję?

Jeśli paw może robić wszystko to, co inne pawie oraz ma piękny ogon, pewnie ma też inne, "silne" geny

Dwa warianty selekcji seksualnej

  • Selekcja interseksualna - cechy są atrakcyjne dla płci przeciwnej (pawi ogon, szerokie ramiona, kobiece kształty)
  • Selekcja intraseksualna - cechy zwiększające przewagę w walce o płeć przeciwną (rogi u jeleni i łosi, wojny u ludzi)

Mechanizmy ewolucji

  • Selekcja naturalna
  • Selekcja seksualna
  • Dryf genetyczny - wydarzenia "losowe" w historii genotypów
  • Spandrels - efekty uboczne, pojawiające się w trakcie ewolucji, które nie mają roli adaptacyjnej
  • Np. umiejętność czytania nie jest adaptacją ewolucyjną, została wykształcona jako skutek uboczny wykształcenia się języka, muzyka jako "słuchowy sernik" (auditory cheesecake) (Pinker, 1999)

Symulacja dryfu genetycznego

Strategie ewolucyjne

  • Dobór indywidualny (dobór naturalny, dobór seksualny)
  • Dobór krewniaczy (kin selection, inclusive fitness)
  • Altruizm odwzajemniony (reciprocal altruism)

Dobór krewniaczy

  • Zwiększenie szans na RS krewnych, nawet kosztem własnego RS
  • Prawdopodobieństwo zachowań altruistycznych rośnie jako funkcja % wspólnych genów
  • U ludzi tłumaczy dużą liczbę zachowań zupełnie altruistycznych (nie opartych na regule wzajemności) w stosunku do najbliższej rodziny

Altruizm odwzajemniony

  • Organizm A zachowuje się przez jakiś czas nieadaptacyjnie (zmniejsza swoje fitness), jednocześnie zwiększając fitness organizmu B
  • A robi to, ponieważ "spodziewa się", że B zrobi podobnie w przyszłości
  • Jeśli B nie odwzajemnia przysługi, A również przestaje
  • Robert Trivers, lata 70te

Dylemat więźnia

Dwóch podejrzanych zostało zatrzymanych przez policję. Policja, rozdziela więźniów i przedstawia każdemu z nich tę samą ofertę: jeśli będzie zeznawać przeciwko drugiemu, a drugi będzie milczeć, to zeznający wyjdzie na wolność, a milczący dostanie dziesięcioletni wyrok. Jeśli obaj będą milczeć, obaj odsiedzą 6 miesięcy za inne przewinienia. Jeśli obaj będą zeznawać, obaj dostaną pięcioletnie wyroki.

Dylemat więźnia

Każdy z nich musi podjąć decyzję niezależnie i żaden nie dowie się, czy drugi milczy czy zeznaje, aż do momentu wydania wyroku. Co robią?

Wet za wet (tit for tat)

Wet za wet to następująca strategia gry w iterowany (powtarzany) dylemat więźnia:

  1. na początku współpracuj
  2. potem rób dokładnie to, co przeciwnik zrobił w poprzedniej turze

Altruizm odwzajemniony

  • Bakterie to robią!
  • Naczelne to robią
  • U ludzi - reguła wzajemności

Teoria gier

Matematycznym modelem zachowań altruistycznych są elementy teorii gier. Więcej tu: https://en.wikipedia.org/wiki/Evolutionary_game_theory

Środowisko adaptacji ewolucyjnej

  • Ang. environment of evolutionary adaptedness (EEA)
  • Takie środowisko, dla którego wykształciły się adaptacje na drodze ewolucji
  • Jeżeli środowisko szybko się zmienia, ewolucja nie nadąża

Jakie jest EEA ludzi?

  • Zbieracko-łowieckie bandy, złożone z ok. 150 osobników, w których ludzie byli dość mocno spokrewnieni ze sobą
  • "Our modern skulls house a Stone Age mind" - Cosmides & Tooby, 1997

Założenia psychologii ewolucyjnej

  1. Organizmy są produktami selekcji naturalnej i innych procesów ewolucyjnych
  2. Specyficzne cechy organizmów są więc również produktami ewolucji
  3. Ludzki układ nerwowy jest ważną fizyczną cechą naszego gatunku (mózg jest najbardziej skomplikowanym ludzkim organem)

Założenia psychologii ewolucyjnej

  1. Całość zachowania jest wynikiem pracy układu nerwowego
  2. Ludzkie zachowanie jest więc rezultatem ewolucji

Zachowanie z perspektywy ewolucji

  • Zachowanie jest adaptacją, która u organizmów z układem nerwowym pozwala reagować na bodźce ze środowiska
  • Np. trawa nie ma układu nerwowego, więc nie może uciec przed krową... (choć to nie jest takie oczywiste!)
  • "Evolutionary psychology is the radical notion that human behavior is part of the natural world"

Pojęcia

  • Selekcja naturalna (natural selection)
  • Selekcja seksualna (sexual selection)
  • Sukces reprodukcyjny (RS - reproductive success)
  • Dziedziczność (heritability)
  • Mutacja (mutation)
  • Adaptacja (adaptation)
  • Fitness

Ewolucyjne teorie emocji

  • Darwin zauważył rolę przystosowawczą ekspresji mimicznych
  • Twierdził, że niektóre ekspresje mimiczne są zbliżone u różnych gatunków
  • Emocje jako "przydatne nawyki" (servicable habits)
  • Funkcja komunikacyjna

Servicable habits - przykłady

  • Obrzydzenie powoduje utrudnione przyjmowanie trującego jedzenia i wdychanie trujących substancji
  • Zdziwienie powoduje poszerzenie pola widzenia (uniesienie brwi)
  • Wstyd przygotowuje ciało na potencjalne ataki

Ewolucyjne teorie emocji

  • Emocje powstają w odpowiedzi na problemy adaptacyjne
  • Emocje są wyzwalane przez bodźce sygnałowe
  • Emocje skutkują tendencjami do działania (action tendencies)
  • Tendencja, ponieważ organizm przygotowuje się do działania (ale niekoniecznie musi zadziałać)

Emocje i problemy adaptacyjne (Plutchik)

Problem Emocja Tendencja do działania
Zagrożenie Strach Ucieczka
Przeszkoda Gniew Destrukcja:P
Potencjalny partner seksualny Radość, miłość Zaloty, zach. seksualne

Emocje i problemy adaptacyjne (Plutchik)

Problem Emocja Tendencja do działania
Trująca substancja Obrzydzenie Wymioty, odpychanie
Nagły, nowy obiekt Zdziwienie Orientacja

Emocje podstawowe

  • Skoro emocje wykształciły się ewolucyjnie, powinny być uniwersalne
  • ...przynajmniej niektóre
  • Skąd wiemy, które?

Emocje podstawowe - warunki

  • Uniwersalna kulturowo ekspresja
  • Specyficzna fizjologia
  • Obecność u innych naczelnych
  • Wiążą się z dokonywaniem automatycznych ocen otoczenia

Emocje podstawowe

  • Strach
  • Obrzydzenie
  • Gniew
  • Zaskoczenie
  • Radość
  • Smutek
  • Zadowolenie (?)

Emocje a pobudzenie fizjologiczne

  • Czy faktycznie mamy specyficzne wzorce fizjologiczne?
  • Levenson, Ekman i Friesen (1990) kazali ludziom poruszać konkretnymi mięśniami twarzy (Directed Facial Action task)
  • Wywoływali w ten sposób ekspresje emocjonalne charakterystyczne dla emocji
  • Powodowało to specyficzne wzorce pobudzenia

Emocje podstawowe

(Levenson, Ekman, Friesen, 1990)

Emocje podstawowe

(Levenson, Ekman, Friesen, 1990)

Programy afektywne (Tomkins)

  • Wszystkie komponenty emocji dzieją się jednocześnie, ponieważ są składnikami programu afektywnego
  • Programy afektywne to wrodzone, mózgowe wzorce reakcji emocjonalnych
  • Programy sterują pobudzeniem fizjologicznym, ekspresją mimiczną, być może treściami poznawczymi

Problemy "klasycznych" teorii ewolucyjnych

  • Nie wszystkie emocje mają bodźce sygnałowe
  • Nie wszyscy reagują tak samo na te same bodźce sygnałowe
  • Nie zawsze realizowane są wszystkie elementy programu afektywnego
  • Brak konkluzywnych badań nad koherencją komponentów programów afektywnych

Rywalizujące ze sobą teorie

  • Uwaga! To, że klasyczne ewolucyjne teorie emocji mają swoje problemy nie oznacza, że ewolucjonizm jako taki jest fe i do śmieci!
  • Być może nie do końca dobrze rozumiemy całą złożoność procesów ewolucji? Wewnątrz biologii ewolucyjnej spory o mechanizmy zjawisk toczą się nieustannie od 150 lat! To dobrze, bo to znaczy, że paradygmat ciągle się nie wyczerpał
  • Być może jest inny sposób patrzenia na emocje, również wywodzący się z myślenia ewolucyjnego, który lepiej pasuje do danych? (Uwaga, spoiler - moim zdaniem jest)

Błędy często popełniane przez studentów

  • Przekonanie, że teorie to jasno sformułowane zestawy przekonań przypisane do nazwisk pojedyńczych badaczy (np. teoria J-L!)
  • Przekonanie, że teorie ze sobą rywalizują o nagrodę "platynowego Strelaua" (tylko jedna może być ta jedyna, najwspanialsza itd.)
  • Tendencja do wybierania sobie subiektywnie "najfajniejszych" teorii ("ta teoria odpowiada mi najbardziej")
  • Tendencja do pluralistycznych wyjaśnień w psychologii ("uważam, że ten problem da się rozwiązać jedynie poprzez integrację podejścia poznawczego z podejściem psychoanalitycznym zachowując zasady psychologii humanistycznej...")
  • Uwaga! to ostatnie dotyczy faktycznych wyjaśnień a nie paradygmatów. Spokojnie można badać to samo zjawisko za pomocą różnych paradygmatów. Problem jest wtedy, gdy mamy różne teorie dające różne przewidywania i jesteśmy tym faktem zachwyceni.

Jak sobie radzić?

  • Patrz na wyniki badań empirycznych
  • Krytycznie analizuj teksty naukowe
  • Falsyfikacjonizm to Twój przyjaciel
  • Nie wierz nikomu na słowo (chyba że mamie i tacie!)
  • Nie wierz ludziom mającym osobisty interes (zwłaszcza finansowy) w powodzeniu jakiejś teorii