Stres

Stres

• Biologiczny
• Psychologiczny
• ...a może to to samo?

Stres w biologii

• Stres to odpowiedź organizmu na stresor
• Służy odzyskiwaniu allostazy
• Reakcja stresowa jest uogólniona (taka sama niezależnie od stresora). Przynajmniej w klasycznej fizjologii stresu (Hans Selye)
• Reakcja wytworzyła się w toku ewolucji

Dwa "składniki" stresu

• Autonomiczny układ nerwowy (współczulny/przywspółczulny)
• Oś przysadka-podwzgórze-nadnercza (HPA, hypothalamus-pituitary-adrenal axis)

Autonomiczny układ nerwowy

• Część obwodowego układu nerwowego
• Reguluje pracę najważniejszych narządów
• Działanie w dużej części nieświadome
• Układ współczulny (reakcja walki-ucieczki, fight-or-flight)
• Układ przywspółczulny (reakcje feed-and-breed i rest-and-digest)

HPA (oś przysadka-podwzgórze-nadnercza)

Stres a allostaza

• Reakcja stresowa jest odpowiedzią allostatyczną
• U ludzi: reakcja stresowa w odpowiedzi na możliwe i prawdopodobne zachwianie homeostazy w przyszłości
• To wspaniale, że mamy taką zdolność, ale...
• W XXI wieku jest z tym pewien problem

Dlaczego zebry nie mają wrzodów?

Dlaczego zebry nie mają wrzodów?

• Zebry nie stresują się:
  • kursem Franka i jego wpływem na koszt kredytu hipotecznego
  • utratą pracy
  • globalnym ociepleniem
  • wzrastającą liczbą wypadków na drogach

Pomyśl

Jak ostry stres wpływa na poniższe? Jak przewlekły stres wpływa na...

1. Układ krążenia
2. Układ trawienny
3. Układ rozrodczy
4. Układ odpornościowy
5. Wzrost i rozwój
6. Mózg

Układ krążenia

• Zwiększenie tętna
• Zwężenie naczyń krwionośnych
• Więcej krwi = więcej energii do mięśni

Układ trawienny

• Spowolnienie trawienia
• Suchość w ustach

Układ rozrodczy

• Zahamowanie sekrecji hormonów płciowych

Układ odpornościowy

• Większa aktywacja układu odpornościowego - ochrona przed zakażeniem

Wzrost i rozwój

• Zahamowanie wydzielania hormonu wzrostu

Mózg

• Lepsza pamięć
• Bystrzejsza percepcja
• Uwaga przełącza się w tryb czujnościowy

Radzenie sobie ze stresem. Prężność psychiczna

Prężność psychiczna

• Ang. resilience
• Prężność/sprężystość/odporność psychiczna
• Stawianie czoła stresującym zdarzeniom i dawanie sobie z nimi rady
• Nie chodzi o unikanie stresu, tylko o radzenie sobie z nim

Prężność psychiczna

• Patrzenie na pozytywy w trudnych sytuacjach
• Zdolność skutecznego działania w trakcie stresu
• Dobra adaptacja do traumy

Przeszkody w byciu prężnym psychicznie

• Myślenie o stresie
• Odczuwanie negatywnych emocji
• Lękowość

Cechy sprzyjające prężności

• Odczuwanie radości i przyjemności
• Wsparcie i integracja społeczna
• Otwartość na doświadczenia
• Poszukiwanie sensowności w życiu
• Porażki jako szanse a nie zagrożenia

Kiedy stres uszkadza. Zespół stresu pourazowego (PTSD)

PTSD - co to takiego?

• PTSD - (post-traumatic stress distorder) - zespół stresu pourazowego
• Zaburzenie psychiczne z grupy zaburzeń lękowych
• Powstaje na skutek traumy
• Nowa jednostka chorobowa (od lat 70., po Wietnamie)
• Wcześniej opisywana jako przypadłość żołnierzy (shell-shock, battle fatigue)

Rys kliniczny (wg. ICD-10)

Powstaje jako odpowiedź na silnie stresujące zdarzenie lub sytuację (krótko lub długotrwałe) o szczególnie zagrażającej, katastroficznej naturze, które może wywołać silny dystres u prawie każdego.

Rys kliniczny (wg. ICD-10) cd.

Czynniki ryzyka, takie jak niektóre cechy osobowości (kompulsywność) czy historia chorób o podłożu nerwicowym zwiększają szanse na rozwinięcie się PTSD, ale nie są konieczne.

Typowe objawy (wg. ICD-10)

• Intruzywne myśli odnośnie traumatycznej sytuacji (flashbacks)
• Koszmary senne
• Poczucie stępienia emocjonalnego
• Odseparowanie się od innych ludzi

Typowe objawy (wg. ICD-10)

• Niereagowanie na bodźce ze środowiska
• Anhedonia
• Unikanie aktywności kojarzących się z traumą
• Nadmierne pobudzenie
• „Hiperczujność”
• Bezsenność

Typowe objawy (wg. ICD-10) cd.

• Silny lęk
• Objawy depresyjne
• Myśli samobójcze
• Uzależnienia od alkoholu i narkotyków

Kryteria diagnostyczne (wg. ICD-10)

1. Silnie stresujące wydarzenie wystąpiło max. 6 miesięcy przed pojawieniem się objawów

Kryteria diagnostyczne (wg. ICD-10)

2. Uporczywe przeżywanie stresującego wydarzenia poprzez intruzywne myśli, koszmary senne, bardzo wyraźne wspomnienia lub przeżywanie dystresu w sytuacjach kojarzących się z traumą

Kryteria diagnostyczne (wg. ICD-10)

3. Unikanie sytuacji i bodźców kojarzących się z traumą (które nie występowało wcześniej)

Kryteria diagnostyczne (wg. ICD-10)

4. Brak możliwości przypomnienia sobie części lub całości wydarzenia traumatycznego

lub

5. Trwałe objawy zwiększonej psychicznej wrażliwości i pobudzenia, w tym co najmniej dwa z poniższych:

• Problemy ze snem
• Drażliwość i wybuchy gniewu
• Podwyższona czujność (hyper-vigilance)
• Przesadna reakcja na przestraszenie (startle response)

Problemy z postawieniem diagnozy

• Objawy muszą wystąpić dopiero po traumie (jeśli są wcześniej, diagnoza jest kłopotliwa)
• Podobne objawy w przebiegu depresji, schizofrenii, psychozy spowodowanej środkami psychoaktywnymi, OCD
• Problem symulantów (renty weteranów wojennych w USA)

Czynniki ryzyka

Doświadczenie traumy:

• żołnierze
• ofiary katastrof
• ofiary gwałtów i napaści
• jeńcy wojenni

Czynniki ryzyka, cd

• Bycie świadkiem traumy (ratownicy medyczni)
• Dzieci do 10 r.ż. - mniejsza szansa wystąpienia PTSD
• Czynniki genetyczne - ok. 30% wariancji (badania na bliźniętach walczących w Wietnamie)
• Neurofizjologia - mniejsza objętość hipokampa

Metody prewencji PTSD

• Debriefing psychologiczny
• Trauma Risk Management (TRiM)
• Wczesna terapia poznawczo-behawioralna (CBT)

Metody leczenia PTSD

• Terapia poznawczo-behawioralna skoncentrowana na traumie (TFCBT)
• EMDR - eye-movement desensitisation and reprocessing
• Terapie desensytyzacyjne
• Mindfulness
• Terapie behawioralne (3 gen)

Epidemiologia

Dane amerykańskie:

• 6,8% populacji dotknięta PTSD w którymś momencie życia
• Mężczyźni 3,6%, kobiety 9,7%
• U weteranów wojennych wskaźnik rośnie do 30%

Disability-adjusted life year (DALY)

DALY dla wszystkich chorób

DALY dla PTSD

Epidemiologia PTSD

• Kobiety DUŻO CZĘŚCIEJ niż mężczyźni
• W globalnej wariancji DALY dla PTSD udział mężczyzn jest stały (ok. 30 lat na 100 tyś mieszkańców)
• Za różnice pomiędzy krajami odpowiadają kobiety (od 86 w Tajlandii do 60 w Brazylii)