Powtórka z zeszłego roku

Nauka

...?

Psychologia jako nauka empiryczna

Empiria - doświadczenie, poznanie za pośrednictwem zmysłów (SJP)

Psychologia jako nauka empiryczna

• Psycholog polega na badaniach empirycznych w wyciąganiu wniosków nt. zachowania ludzi
• Badania empiryczne oparte są na danych zbieranych i analizowanych w systematyczny sposób
• Zasady regulujące w jaki sposób naukowcy zbierają i analizują dane zbiorczo nazywane są metodą naukową

Teorie naukowe

• Teoria naukowa – zestaw reguł, które wyjaśniają i pozwalają przewidywać wiele (lecz nie wszystkie) zjawiska w jakiejś dziedzinie
• Dobra teoria naukowa powinna:
  1. Być ogólna
  2. Być oszczędna
  3. Stymulować dalsze badania
  4. Być falsyfikowalna

Falsyfikacjonizm

Falsyfikacjonizm

• Karl Popper, Austria/UK, I poł. XXw.
• Teoria jest naukowa wtedy, gdy istnieje hipotetyczna możliwość dowiedzenia jej nieprawdziwości
• Np. teoria „wszystkie łabędzie są białe” jest...
• ...falsyfikowalna.

Praca naukowa jako weryfikowanie hipotez

• Empirycznej weryfikacji teorii dokonuje się poprzez weryfikowanie hipotez wysnutych na jej podstawie
• Hipoteza – proponowane wyjaśnienie jakiegoś zjawiska, sformułowane na podstawie teorii naukowej i testowalne przy pomocy badań empirycznych
• Hipoteza najczęściej postuluje jakiś związek pomiędzy zmiennymi
• Jeśli hipotezy wysnute z teorii potwierdzane są w badaniach, to teoria jest dobrą teorią naukową…
• …ale…

Nauka z perspektywy kurczaków czyli problem indukcji

• Kurczak co rano obserwuje jak hodowca przychodzi i wydaje jedzenie
• Na mocy indukcji kurczak stwierdza, iż prawdziwe jest zdanie „hodowca każdego dnia przychodzi wydać jedzenie”
• Problem – pewnego dnia hodowca przychodzi i ukręca łeb kurczakowi
• Czy można orzec o prawdziwości teorii na podstawie danych empirycznych, które ją potwierdzają?

Proces badawczy - powtórzenie

Etyka w badaniach

• Przestrzeganie kodeksów etycznych
• Unikanie plagiatów i auto-plagiatów
• Problemy świadomej zgody
• Etyczne raportowanie wyników badań
• Przechowywanie i dzielenie się danymi „surowymi”
• Problem dublowania publikacji i dzielenia ich na części

Kodeksy etyczne

• Kodeks PTP
• Kodeks APA
• Kodeks NCN

Pomiar

Zmienne

• Zmienna - jakakolwiek własność lub cecha, która przyjmuje różne wartości u różnych ludzi, w różnych sytuacjach etc.
• Przykłady:
  • Wiek
  • Płeć
  • Nastrój
  • Agresywność
  • Inteligencja
  • Neurotyzm

Operacjonalizacja zmiennej

• Nie wszystkie pojęcia (zmienne konceptualne) można wprost badać empirycznie
• Przykłady - inteligencja, osobowość, poczucie kontroli
• Operacjonalizacja to definiowanie zmiennej przez pryzmat obiektywnych, empirycznych wskaźników (np. wynik testu na inteligencję)
• Definicja operacyjna: np. inteligencja = wynik testu Wechslera

Wyzwania w operacjonalizacji

• Ta sama zmienna może mieć różne operacjonalizacje
• Np. inteligencja: test Ravena vs. test Wechslera
• Czy to ta sama inteligencja?
• Np. pomiar zdrowia w medycynie, psychologii zdrowia
• Np. lęk w psychologii, psychiatrii i modelach zwierzęcych
• Problem sięga dalej niż psychologia (np. w fizyce wiele fenomenów obserwujemy nie wprost lecz w oparciu np. o odbite światło)

Typy zmiennych

• Zmienne jakościowe
• Zmienne ilościowe

Typy skal pomiarowych

• Skale kategorialne (categorial)
• Skale ciągłe (continous)

Skale kategorialne: typy

• Nominalna
• Dychotomiczna
• Porządkowa

Skala nominalna

• Skala nominalna (nominal) – dwie lub więcej kategorii, jednak kategorie są nieuporządkowane
• Przykłady:
  • Płeć
  • Wykształcenie (?)
  • Kolor skóry (?)
  • Grupa społeczna (?)
  • Typ osobowości (???)

Skala dychotomiczna

• Skala dychotomiczna (dichotomous) – specjalny rodzaj nominalnej, przybiera tylko dwie, przeciwstawne kategorie
• Przykłady:
  • Płeć (?)
  • Przynależność do grupy społecznej (np. muzycy vs. niemuzycy)
  • Czynnik genetyczny vs. środowiskowy (?)
  • Wiek (w kategoriach dorosły vs. dziecko)
• Dychotomiczność może zależeć od badanej populacji (np. jeśli populacją w badaniu są np. Polacy i Rosjanie (i nikt inny), to narodowość jest dychotomiczna)

Skala porządkowa

• Skala porządkowa (ordinal)– kategorie można uporządkować, jednak nie można wykonywać na nich obliczeń
• Przykłady:
  • Wykształcenie (ale uwaga!)
  • Miejsce w zawodach sportowych
  • Przedział wieku (np. 20-29, 30-39, itp)
  • Pojedyncza skala Likerta

Skale ciągłe: typy

• Skala przedziałowa
• Skala ilorazowa/stosunkowa

Skala przedziałowa

• Skala przedziałowa (interval) – zmienna przybiera wymierne wartości, które można porównywać.
• Nie ma sensownego punktu zerowego. Nie możemy powiedzieć, że czegoś jest "dwa razy więcej"
• Przykłady:
  • Zdolności szkolne (mierzone wynikiem na maturze)
  • Wynik kwestionariusza psychologicznego z pytaniami na skali Likerta (z wielu pozycji)
  • Temperatura (w Celsiuszach)

Skala ilorazowa

• Skala ilorazowa, stosunkowa (ratio) – zmienna przedziałowa z punktem zerowym (można powiedzieć, że czegoś jest np. „dwa razy więcej”)
• Przykłady:
  • Wzrost, waga, większość wartości fizycznych (temperatura w Kelwinach)
  • Ilość instancji zachowania (np. w analizie behawioralnej)
  • Wyniki metod neuroobrazowania (choć ostrożnie!)

Rzetelność i trafność pomiaru

Trafność

Czy metoda mierzy to, co ma mierzyć?

Trafność

• Jak ma się wynik pomiaru to prawdziwego poziomu zmiennej?
• Jak ma się wynik pomiaru do teorii psychologicznej?

Trafność - przykłady

• Wzrost
• Prędkość
• Kolor skóry
• Inteligencja
• Osobowość

Jak zbadać trafność? Przykładowe sposoby

• Trafność diagnostyczna i prognostyczna
• Trafność zbieżna i różnicowa
• Trafność fasadowa

Trafność diagnostyczna

• Czy możemy na podstawie wyniku pomiaru postawić "diagnozę" (przewidywać jak jest)?
• Np. wynik matury z polskiego różnicuje klasy humanistyczne i mat-fiz (różnicuje?)
• Czy możemy na podstawie wyniku pomiaru przewidywać przyszłość (dokonać prognozy)?
• Np. wynik z matury z matematyki prognozuje wyniki na studiach (prognozuje?)
• Inne przykłady: cechy osobowości a zaburzenia psychiczne, inteligencja a zarobki itd.

Trafność zbieżna i różnicowa

• Czy wynik testu jest wysoko skorelowany z wynikiem innego, trafnego testu mierzącego to samo? (trafność zbieżna)
• Czy wynik testu nie koreluje z wynikiem innego, trafnego testu mierzącego inną, teoretycznie nieskorelowaną zmienną? (trafność różnicowa)

Trafność fasadowa

• Czy badacze/sędziowie kompetentni zgadzają się, że dany test mierzy to co powinien mierzyć?
• Czy osoby badane są przekonane, że test mierzy to co powinien mierzyć?

Problemy z trafnością w psychologii i innych naukach

• Czy w ogóle jesteśmy w stanie określić trafność pomiaru dla konstruktów psychologicznych?
• Wiele teorii, wiele metod... wiele psychologii?
• Kwestionariusze, testologia i słabości teorii psychologicznych (wszystko koreluje ze wszystkim!)
• W neuronauce - czy fMRI rzeczywiście mierzy aktywność mózgu?

Rzetelność

Czy test dobrze (rzetelnie) mierzy to co ma mierzyć?

Rzetelność - proste przykłady

• Zważ się dwa razy na tej samej wadze. Czy ważysz tyle samo?
• Jaka jest temperatura za oknem? Jak zmienia się, w zależności od tego czy na termometr świeci słońce?
• Jaka jest temperatura twojego ciała? Jak zmienia się, w zależności od tego jak ją zmierzysz?

Ogólny model rzetelności

• Wynik pomiaru zależy od prawdziwej wartości zmiennej
• Wynik pomiaru zależy też od błędu, wynikającego z niedoskonałości metody pomiaru bądź innych czynników
• Równanie klasycznej teorii testów:

Błąd pomiaru

• Błąd może być losowy
• Błąd może być systematyczny
• Średnia błędu losowego dąży do 0
• W praktyce często z błędem da się żyć, jeżeli jesteśmy w stanie go oszacować

Metody badania rzetelności

• Test-retest: czy dwa pomiary tym samym testem w różnym czasie dadzą ten sam wynik?
• Zgodność wewnętrzna: czy poszczególne pozycje w kwestionariuszu mierzą ten sam konstrukt?

Uwagi końcowe

• Trafność i rzetelność to nie tylko problemy testów psychologicznych
• Test wysoce rzetelny może być kompletnie nietrafny.
• Test trafny może być kompletnie nierzetelny.