Eksperymenty

Co to jest eksperyment?

  • W eksperymencie manipuluje się zmienną niezależną
  • Badamy wpływ manipulacji na zmienną zależną
  • W eksperymencie minimalizuje się wpływ zmiennych zakłócających
  • Eksperymenty robi się po to, aby odpowiedzieć na pytanie o zależność przyczynową pomiędzy dwoma zmiennymi

Cechy dobrego eksperymentu

  • Trafność wewnętrzna
  • Trafność zewnętrzna
  • Rzetelność
  • Wrażliwość

Trafność wewnętrzna eksperymentu

  • Wysoka trafność wewnętrzna jest wtedy, gdy zmiana zmiennej zależnej rzeczywiście była spowodowana manipulacją eksperymentalną a nie działaniem jakiejś zmiennej zakłócającej

Warunki trafności wewnętrznej

  • Współzmienność
  • Porządek czasowy
  • Eliminacja innych wyjaśnień poprzez:
    • Utrzymywanie stałych warunków
    • Równoważenie (np. cech osób badanych)

Trafność zewnętrzna eksperymentu

  • Inaczej: trafność ekologiczna, środowiskowa
  • Czy sytuacja eksperymentalna dobrze oddaje sytuacje z prawdziwego życia?
  • Często problem w badaniach psychologicznych:
    • wykonywanie testu matematycznego w stroju kąpielowym (Fredrickson et al., 1998)
    • eksperymentalna stymulacja bólowa a "prawdziwy" ból

Rzetelność i wrażliwość eksperymentów

  • Rzetelność – wielokrotne powtórzenia prowadzą do tych samych wyników
  • Wrażliwość – eksperyment pozwala wykryć nawet niewielki wpływ zmiennej niezależnej

Manipulacje eksprymentalne

  • Czynnik (factor) - zmienna niezależna
  • Poziomy (levels) - wartości zmiennej niezależnej
  • Możemy mieć jeden bądź więcej czynników (plan prosty vs. złożony, single factor vs. multifactor design)
  • Każdym z czynników możemy manipulować na dwóch bądź więcej poziomach (two-level vs. multi-level design)
  • Warunek eksperymentalny - aktualne poziomy (np. dla pojedynczego badanego) dla wszystkich czynników

Zmienne zewnętrzne (extraneous variables)

  • Wszystkie zmienne, które nie są z.zależną bądź niezależną
  • Mogą być losowe (szum, błąd)
  • Mogą się zmieniać systematycznie (zmienne zakłócające, confounders)
Idealized “noiseless” Realistic “noisy”
Happy mood Sad mood Happy mood Sad mood
4 3 3 1
4 3 6 3
4 3 2 4
4 3 4 0
4 3 5 5
4 3 2 7
4 3 3 2
4 3 1 5
4 3 6 1
4 3 8 2
M = 4 M = 3 M = 4 M = 3

Zmienne zewnętrzne

  • W rzeczywistości badamy skomplikowane zjawiska, na które wpływa wiele rzeczy (vide modele wielozmiennowe, 2 semestr)
  • Zmienna zależna może zależeć od zyliona innych zmiennych, nie tylko naszej manipulacji (wiele źródeł wariancji)
  • W eksperymentach radzimy sobie z tymi źródłami wariancji, utrzymując stałe warunki, homogenizując i randomizując
  • O tym wszystkim będziemy jeszcze mówić przy doborze próby