Prosty podział wg dwóch kryteriów

• Czy to my manipulujemy zmienną niezależną?
• Czy to my kontrolujemy dobór do grup?

Nie manipulujemy zmienną niezależną, nie kontrolujemy doboru do grup

• porównanie grup
• badania korelacyjne, np. związek między różnymi cechami osobowości
• plany:
  • badania poprzeczne
  • sukcesywnych prób niezależnych
  • badania podłużne
• Nie możemy wnioskować o zależności przyczynowo-skutkowej!

Kontrolujemy zmienną niezależną, kontrolujemy dobór do grup

• Eksperyment "właściwy"
• Co się stanie, jeżeli źle dobierzemy osoby do grup i grupy wyjściowo będą się różnić?

Manipulujemy zmienną niezależną, nie kontrolujemy doboru do grup

• Quasi-eksperymenty
• Plany szeregów czasowych
• Plany ABAB

Quasi-eksperymenty

• Eksperymenty, w których z różnych przyczyn niespełniony jest warunek losowego doboru osób do grup
• Często używane wszędzie tam, gdzie niepraktyczne/nieetyczne jest zrobienie prawdziwego eksperymentu
• Np. porównanie wyników nauczania jakiegoś przedmiotu pomiędzy dwoma klasami w szkole
• Eksperyment Rodin i Langer 1977 (kwiatki w domu starców)

Eksperymenty naturalne

• Manipulacji nie dokonuje eksperymentator tylko "natura"
• Warunek - osoby dotknięte manipulacją "losowo"
• Stosuje się tam, gdzie manipulacja jest niepraktyczna/nieetyczna
• Np. wpływ promieniowania na rozwój psychiczny dzieci

Epidemia cholery w Londynie

Quasi-eksperyment vs. eksperyment naturalany

• W quasi-eksperymencie manipuluje badacz, w eksperymencie nautralnym "natura"
• Oba plany badawcze nie są prawdziwymi eksperymentami - niespełniony jest warunek losowego doboru do grup
• Wielka zaleta - wysoka trafność ekologiczna

Gdy nie kontrolujemy doboru do grup

• Nie mamy wpływu na zmienne zakłócające związane z charakterystyką badanych i ich historią
• W efekcie nie możemy w pełni przypisać obserwowanego efektu zmieniającym się poziomom zmiennej niezależnej

Paradoks Simpsona - leczymy kamienie nerkowe

Paradoks Simpsona

(Charig et al., 1986)

Paradoks Simpsona

• Okazuje się, że małe kamienie lepiej się leczy niż duże!
• Technicznie: efekt wielkości kamieni jest silniejszy niż efekt leczenia